Hormonen

Acetylcholine is amper uit te spreken maar dit overdrachtsstofje is een oh-zo-belangrijke neurotransmitter die zijn afkomst dankt aan choline (wateroplosbare voedingsstof) en bij van alles is betrokken waaronder bij jouw aandacht, geheugen,  leer- en reactievermogen, motoriek en darmperistaltiek. Bij een instabiele verhouding tussen dopamine (rustgever) en acetylcholine (activeerder) is waakzaamheid geboden. Bij een (langdurig) overschot aan acetylcholine ligt immers de ziekte van Parkinson op de loer. Uitval van acetylcholine kan zelfs multiple sclerose tot gevolg hebben.

Adrenaline hebben we allemaal wel eens door ons lijf 'horen' gieren. Adrenaline is zowel een hormoon als een neurotransmitter en komt na akkoord van noradrenaline vrij bij angst, stress, opwinding, woede, pijn en flinke lichamelijke inspanning. Adrenaline versnelt de hartslag en ademhaling, verhoogt de bloeddruk en het glucosegehalte in het bloed en vergroot de pupillen van de ogen. Eén adrenalinekick en je staat op scherp, in de overlevingsmodus.  Adrenaline doet je (even) boven jezelf uitstijgen. Adrenaline is niet van buitenaf te sturen, de productie van adrenaline is vrijwel exclusief voorbehouden aan de bijnieren. Uitputting van de bijnieren, het lege accugevoel, is daarentegen wel tegen te gaan door eenzijdige maaltijden, arm aan voedingsstoffen, te mijden.

Aldosteron is als hormoon een tamelijk onbekende superheld. Aldosteron houdt de hoeveelheid zout (natrium en kalium) in het bloed op peil en daarmee het vochtgehalte (lees: hoeveelheid water) in het lichaam in balans. Aldosteron, aangemaakt in de bijnierschors, heeft om die reden een cruciale rol bij een gezonde bloeddruk. Een vergroeiing in de bijnieren kan echter een overschot aan aldosteron tot gevolg hebben. Extreme pieken, hyperaldosteronisme in jargon, leiden tot een hoge bloeddruk, spierkrampen, chronische vermoeidheid, tintelende vingers en zelfs hartritmestoornissen, te samen het syndroom van Conn. Hypoaldosteronisme daarentegen gaat gepaard met uitdroging. 

De schildklier is verantwoordelijk voor het hormoon calcitonine. Calcitonine wordt om precies te zijn geproduceerd in de zogeheten C-cellen van de schildklier.  Dit hormoon onttrekt calcium uit het bloed en voeding voor de aanmaak van botweefsel. Calcitonine is de tegenhanger van het parathormoon (PTH), dat vanuit de bijschildklier calcium weghaalt uit de botten om de nieren en darmen te voeden met calcium. Bij een stabiele balans leidt deze samenwerking tot sterke botten en een tamelijk snel herstel bij botbreuken en botscheurtjes. Werkt de schildklier te traag, maakt het lichaam te weinig calcitonine aan en neemt het parathormoon de leiding. Overmatige aanmaak van het parathormoon kan leiden tot fragiele nagels, poreus haar  en, erger nog, osteoporose.  Bij deze aandoening is het reguliere proces van botafbraak en botopbouw verstoord: er wordt meer bot afgebroken dan aangemaakt.

Als het calciumgehalte in het bloed extreem wordt, bel dan heel snel een dokter want hartritmestoornissen, coma en een hartstilstand hangen als het zwaard van Damocles boven je hoofd. Hoge calcitoninewaarden werken daarentegen schildklierkanker in de hand. Het is dus (nood)zaak dat calcitonine en PTH als yin en yang door het leven gaan.

Cortisol staat net als adrenaline te boek als een stresshormoon. Adrenaline werkt razendsnel maar slechts luttele minuten, cortisol -uit cholesterol aangemaakt in de bijnieren- maakt het mogelijk om een poosje alert te blijven. Dankzij cortisol lukt het om onder druk te presteren. Je voelt 'm toch weleens, die gezonde spanning voor een belangrijke wedstrijd, een examen of een presentatie in het openbaar. Die gezonde spanning is terug te leiden naar cortisol. 

De positieve effecten van cortisol slaan om als de stress te lang aanhoudt. Te veel cortisol leidt op termijn tot slaapproblemen, overgewicht, uitputting, darmklachten, depressie en een falend immuunsysteem. Aan een geringe hoeveelheid cortisol in het bloed ligt eveneens een waslijst aan klachten en aandoeningen ten grondslag: allergieën, eczeem, haaruitval, gebrek aan eetlust, concentratiestoornissen en een lage libido.

Bij de ziekte van Addison wordt geen cortisol geproduceerd, bij de ziekte van Cushing juist te veel cortisol, beide worden als een auto-immuunziekte beschouwd. Zonder behandeling is de ziekte van Addison dodelijk: je kunt namelijk niet zonder cortisol.

DHEA is als voorloper de moeder der geslachtshormonen en tegelijkertijd onze anti-aging en feel good hormoon. DHEA, voluit dehydro-epi-androsteron, legt de fundering voor hormonen als oestrogeen en testosteron.

DHEA wordt hoofdzakelijk gevormd in de bijnieren uit cholesterol maar soms ook in de gonaden (geslachtsklieren) en hersenen. DHEA matigt de gevolgen van een te hoog cortisol, beschermt de zenuwcellen en maakt nieuwe zenuwcellen aan, houdt jouw immuunsysteem sterk, je geheugen scherp en huid stralend en leidt de werking van neurotransmitters in goede banen. DHEA, de meest voorkomende hormoon in ons lichaam, is zo waardevol op zoveel vlakken dat je jezelf echt tekortdoet als je 'm niet optimaal voedt met rust, onbespoten groenten en fruit en ontstekingsremmende kruiden als kurkuma. 

DHEA daalt bij chronische stress en bij ouderdom. Nogal wat menopauzale en ouderdomsklachten zijn terug te leiden naar een te beperkte hoeveelheid DHEA in het lichaam. 

Dopamine heet een gelukshormoon maar het is een kwetsbare neurotransmitter, met dank aan het aminozuur phenylalanine. Ons brein stoot dopamine niet doorlopend af, dit wonderstofje wordt aangewakkerd bij bepaalde handelingen: na een stevige pot voetbal of tennis of na stomende seks bijvoorbeeld. Dopamine beloont deze inspanning met een intens tevreden gevoel. Weleens het gevoel dat je leven in een waas aan je voorbijtrekt? Grote kans dat je voorraad dopamine dreigt op te raken. Die voorraad is overigens ook aan te vullen met rustige(re) activiteiten als  yoga, meditatie, het lezen van een goed boek in bad, een wandeling bij zonsopgang in het bos, zolang je je maar onttrekt aan stress en sleur.  

Dopamine is het smeermiddel in je brein. Maar een overkill aan dopamine werkt op den duur angst, verslaving en hyperactiviteit in de hand. Door te veel dopamine neemt zelfs de kans op psychoses en schizofrenie toe. Door een te laag dopaminelevel mis je ambitie en motivatie je leven naar een hoger plan te tillen en wordt bovendien de aansturing van de spieren bemoeilijkt, wat kan leiden tot spierstijfheid, trage bewegingen en bevende ledematen, symptomen die voorkomen bij de ziekte van Parkinson.

Endorfine is onze natuurlijke pijnstiller. Endorfine -een neurotransmitter die opereert vanuit de hypofyse, een minikliertje verstopt in een holte onder je hersenen- heeft veel weg van morfine, met dat verschil dat endorfine een lichaamseigen stofje is. Endorfine geeft je een euforisch gevoel, het gevoel dat je de wereld aankan.

Endorfine onderdrukt niet alleen pijn, angst en stress, hij verhoogt bovendien je weerstand. Endorfine komt vrij bij lichamelijke inspanning, opwinding, pijn, een orgasme en na het eten van heel pittige gerechten.

Van endorfine kun je niet genoeg hebben, zou je zeggen. Wees gewaarschuwd: endorfine is verslavend, je zou niet de eerste zijn die moet afkicken zodra de endorfine in je lichaam wegzakt. In het ergste geval leidt het tot een depressie. Niet alleen in ruststand trapt deze neurotransmitter op de rem, zodra de adrenaline in actie komt, trekt de endorfine zich terug. Adrenaline overmeestert endorfine.  

Je kunt door chronische stress, junkfood en oestrogeendominantie ongevoelig ofwel resistent worden voor endorfine. Zodra er geen endorfine meer wordt aangemaakt beland je in een vicieuze cirkel. Het leven lacht je ineens niet meer luid toe.

FSH is een afkorting van het follikelstimulerend hormoon dat wordt afgegeven door de hypofyse, tegelijkertijd met het luteïniserend hormoon (LH). FSH stimuleert bij de vrouw de groei en rijping van follikels (eiblaasjes) in de eierstokken, LH regelt dat de eierstokken overgaan tot de productie van oestrogeen en progesteron. LH is verder verantwoordelijk voor de groei van de baarmoeder, vagina en de borsten. Bij de man bevordert FSH de productie van sperma in de teelballen, LH is de aan-uitknop bij de productie van testosteron.

Vrouwen maken doorgaans uit zichzelf voldoende FSH en LH aan om elke maand een eisprong te hebben. Bij vrouwen die geen eisprong hebben (anovulatie in jargon), of vrouwen die IVF of een vergelijkbare behandeling ondergaan, krijgen via injecties extra FSH en/of LH toegediend.

De symptomen bij een tekort aan FSH en LH overlappen bij mannen en vrouwen deels. Zowel mannen als vrouwen kunnen door gebrek aan deze hormonen onvruchtbaar worden en de zin in seks totaal verliezen. Een tekort aan LH en FSH veroorzaakt bij vrouwen een moeizame menstruatie. Bij mannen kan te weinig FSH en LH tot impotentie leiden. Een overschot aan  geslachtsklierstimulerende hormonen kent minder destraseuze gevolgen.

De volledige naam van GABA is gamma-aminoboterzuur. GABA wordt in de hersenen geproduceerd vanuit glutamaat. Glutamaat is een zout dat van glutaminezuur afstamt. Glutaminezuur komt op zijn beurt in het lichaam voor als aminozuur, een bouwstof waaruit eiwitten worden gemaakt. Moeder Natuur heeft nogal bemiddeld in ons lichaam.

GABA is als neurotransmitter onmisbaar vanwege zijn kalmerende, verdovende en angstremmende werking. Als het blijft malen in je hoofd, zou de diagnose wel eens een tekort aan GABA kunnen zijn. Wie te weinig GABA aanmaakt, kan zich amper ontspannen, hij of zij blijft hangen in de hoogste versnelling. Slechte slapers zouden wel eens een gebrek aan GABA kunnen hebben. Veel slaappillen bevatten niet voor niets een flinke dosis GABA. Deze neurotransmitter 'waakt' voor overactiviteit. Natuurlijker, en minstens zo effectief, is het om de GABA-tank in je lichaam bij te vullen door vaker broccoli, salie, uien, bananen, noten, zaden, scharreleieren, tomaten, vette vis en kamut (oertarwe die wordt aanbeden vanwege hoge hoeveelheid eiwitten, vezels en mineralen) te eten. GABA ontfermt zich tevens over je bloeddruk, lever, alvleesklier en immuunsysteem. GABA kun je koesteren met de juiste voeding. 

Diëten is niet altijd puur een kwestie van wilskracht. Zonder motivatie kom je nergens maar het hormoon ghreline kan het afvallen of vasten behoorlijk dwarsbomen. Ghreline wordt vooral afgescheiden door de maagwand,  en in mindere mate door de hypothalamus in de hersenen waar vanuit het de hypofyse aanspoort het groeihormoon af te scheiden. 

Ghreline wekt als hongerhormoon de eetlust op. Zodra de maag leeg is, komt de productie van dit hormoon op gang. Het verspreidt zich via het bloed naar je hersenen, en geeft daar een seintje af dat het lichaam eten nodig heeft. De aanmaak van ghreline stopt zodra de maag is gevuld. Op dat moment neemt leptine het stokje van ghreline over. Leptine geeft je juist een verzadigd gevoel.

De balans tussen ghreline en leptine raakt door het westerse eetpatroon, lees: te veel snel verteerbare producten, nogal eens zoek. Stress, slaaptekorten en onregelmatige eettijden laten je ghrelinelevels eveneens stuiteren. Bij wie kampt met overgewicht, is het ghrelinepeil doorgaans laag. Wie lijdt aan anorexia nervosa, maakt veelal te veel ghreline aan. Ben je een jojoër? Dan is ghreline waarschijnlijk de kwade genius. De kunst is in dat geval om de maag zo lang mogelijk gevuld te houden. Dat doe je met producten die een lange vertering kennen.

Glucagon is een hormoon dat aangemaakt wordt in de alvleesklier (pancreas), net als insuline. Glucagon verhoogt de bloedsuikerspiegel als die te hard zakt. Insuline zorgt ervoor dat je lichaam glucose uit het bloed kan halen. Glucagon doet het tegenovergestelde: dat zorgt ervoor dat opgeslagen suiker in de lever vrijkomt als de bloedsuikerspiegel te laag is.

Bij diabetespatiënten reageert het lichaam nauwelijks meer op insuline of wordt dit hormoon zelfs helemaal niet meer geproduceerd, waardoor er een overkill aan glucose achterblijft in het bloed. We praten in dat geval over een hyperglykemie ofwel een hyper (hoge bloedsuikerspiegel).

Onder normale omstandigheden wordt glucagon geblokkeerd door insuline en andere hormonen in de alvleesklier wanneer er ruim voldoende glucose aanwezig is in het bloed. Bij veel mensen met diabetes type 2 blijken de α-cellen, waaruit glucagon ontstaat, ongevoelig voor deze blokkade. Wie lijdt aan deze vorm van suikerziekte zal vaker last hebben van een hyper dan van een hypo (lage bloedsuikerspiegel). Een hyper los je op met extra insuline, beweging en water of een ander suikervrij drankje.  Hypo’s zijn meestal op te lossen met een shot glucose, in de vorm van een tablet druivensuiker en fruitsap. Soms is een hypo zo heftig, dat je zo suf bent dat je zelf niet meer in staat bent om iets in te nemen dat je bloedglucosewaarde laat stijgen. Dan helpt het om glucagon toegediend te krijgen.

Bij kinderen is het groeihormoon (GH) essentieel voor de groei van de botten. Reuzengroei is het directe gevolg van overproductie van het groeihormoon.

Betekent niet de rol van het groeihormoon na je achttiende is uitgespeeld. Integendeel. Het groeihormoon, aangemaakt in de hypofyse, houdt bij volwassenen het lichaamsgewicht, de spiermassa en energiebalans op peil en heeft daarnaast een flinke vinger in de pap bij de vetstofwisseling in de lever en bij je denktempo. Gezond oud worden heb je voor een serieus deel aan GH te danken. Naarmate de leeftijd vordert, zakt echter het gehalte GH in je lijf met spierverlies en overgewicht als onwenselijke bijeffecten.

Hoe een te lage aanmaak van het groeihormoon te voorkomen? Door ten eerste voldoende te slapen. Onder toeziend oog van melatonine wordt het groeihormoon merendeels geproduceerd op het moment dat jij in dromenland bent. Het groeihormoon kent nog een piek in de aanmaak en wel tijdens de coolingdown van een intensieve krachttraining. Gewichtheffen leidt tot meer dan een sixpack. Een derde boost krijg je van frambozen en kersen. Dit fruit bevat namelijk veel melatonine.

Voor wie last heeft van hooikoorts, is histamine geen onbekend fenomeen. Histamine, op papier een neurotransmitter maar kan zich in de praktijk gedragen als een hormoon, schept de basisvoorwaarden voor de groei van lichaamscellen. Zodra het lichaam is volgroeid, gaat histamine zich bemoeien met het afweersysteem. De neurotransmitter beschermt je tegen bacteriën, virussen en ziekmakende stoffen zoals stuifmeel. Tot die indringers behoren eveneens muggen en wespen. Je hersenen sturen bij een beet of steek linea recta histamine naar de plek des onheils om het gif te bestrijden. Niet het insect maar histamine is de veroorzaker van de jeuk.  

Die onbedaarlijke niesbuien, loopneus en opgezwollen ogen bij hooikoorts die ontstaan omdat histamine je bloedvaten verwijdt waardoor veel vocht vrijkomt. Wie overgevoelig is voor histamine heeft vaak last van irritaties aan de neus, keel, ogen, longen en huid. Een intolerantie voor histamine ontstaat als het lichaam te weinig antihistamine aanmaakt en te weinig vocht binnenkrijgt. Water remt histamine. Negeer in dit geval rode wijn, chocolade, tomaten, zuurkool en paddenstoelen want dat zijn histaminebommen. Bonen, paprika en rabarber bevatten daarentegen nauwelijks histamine. 

Insuline is een spruit van de alvleesklier. Dit hormoon zorgt ervoor dat glucose (de brandstof voor je lichaam) niet onnodig achterblijft in het bloed maar wordt opgenomen door de cellen in jouw lichaam. Te veel suiker in het bloed is op den duur  schadelijk voor het hart, de bloedvaten, zenuwen, ogen en nieren. 

Wat gaat eraan vooraf? De koolhydraten in jouw voeding worden in je maag en darmen omgezet in glucose. Glucose wordt opgenomen in je bloed. Vanaf dat moment komt insuline in beeld. Insuline is nodig om glucose uit het bloed te filteren om zodoende je lichaamscellen te voeden met glucose. Die cellen zetten de glucose vervolgens om in energie, waardoor je kunt denken en bewegen. Van je hersenen tot je darmen: al je organen hebben glucose nodig om te doen wat ze horen te doen. Alzheimer noemen ze daarom wel eens diabetes type 3. Insuline is kortom van levensbelang.

Insulineresistentie danwel diabetes komt meestal door overgewicht, chronische stress en een bovenmatige inname van frisdranken en foute vetten en is dus 9 van de 10 keer een lifestyle-issue met verstrekkende gevolgen. Te veel insuline veroorzaakt eveneens een karrenvracht aan klachten. Als je om de haverklap kampt met een ontsteking, dan is een check op een te hoog insulinegehalte echt raadzaam.

Tijdens je slaap is het hormoon leptine aan het werk. Leptine, voornamelijk afgescheiden door vetweefsel, is verantwoordelijk voor het verzadigingsgevoel. Bij te weinig of slecht slapen 'wakker' je dit hormoon aan en krijg je overdag voortdurend trek. Je stofwisseling raakt van slag. Omdat je lichaam blijft roepen om eten, die onbedwingbare drang, ga je nog meer snacken. De hele dag eten is funest voor je alvleesklier, die heeft rust nodig. Tussen elk eetmoment zou tenminste vijf uur moeten zitten, willen we overbelasting -en overgewicht- tegengaan. Een andere boosdoener is insuline, althans als het insulinegehalte in je lijf niet meer klopt. Insuline kan de aanmaak van leptine behoorlijk ontregelen.

Omdat leptine overwegend in je vetcellen wordt geproduceerd, maak je bij overgewicht automatisch te veel leptine aan. Bij een teveel aan leptine wordt je lichaam op een gegeven moment blind voor het rode sein: genoeg is genoeg, stop met eten! Met kokosmelk, gember, paddenstoelen, oregano, kweepeer, avocado en knoflook kun je het verzadigingsgevoel terugwinnen.

Als je een dieet volgt zonder zichtbaar resultaat, is dat een teken aan de wand dat er iets loos is in je hormoonhuishouding. Je eetpatroon wordt gestuurd door hormonen, het is een complex samenspel met leptine als een van de belangrijkste pionnen op het hormonale schaakbord. Afvallen is niet altijd een kwestie van discipline.  

Het hongerhormoon ghreline, voornamelijk afgescheiden door de maagwand, doet precies het tegenovergestelde, dat wekt de eetlust juist op. 

Melatonine wordt voor het gemak vaak als slaaphormoon geduid. Die titel is tamelijk kort door de bocht. Melatonine, grotendeels geproduceerd in de pijnappelklier ofwel epifyse diep in de hersenen, is in elk geval meer dan een slaaphormoon en verdient daarom alle credits.

De epifyse is als een dirigent en bewaakt in die rol de controle op de activiteitenkalender van het inwendige koor en alles wat daaraan vasthangt. Met melatonine heeft de epifyse een (dirigenten)stok achter de deur. Melatonine zorgt ervoor dat die controle niet verslapt.  

Melatonine heeft zeker grote invloed op je slaap-waakritme ofwel je bioritme, dit hormoon komt pas op stoom na zonsondergang. Wie te weinig melatonine aanmaakt, ervaart een jetlag zonder te hebben gevlogen. Deze jetlag is helaas niet weg na een paar dagen.

Andersom werkt het net zo. Door alle sociale en zakelijke verplichtingen rekt het bioritme steeds verder op, waardoor de aanmaak van melatonine keer op keer op de proef wordt gesteld. Heb je vaak koorts, of koude handen en voeten? Check dan of je nog voldoende melatonine aanmaakt want dit hormoon regelt je lichaamstemperatuur. Vrouwen die structureel minder dan acht uur per nacht slapen, lopen door een tekort aan melatonine zelfs een hoger risico op borstkanker. Melatonine houdt de groei van tumorcellen onder controle.  

De oprichter van Hormoon Community, Anita Admiraal, is gespecialiseerd in het circadiaans ritme ofwel het bioritme en alle gevolgen die het met zich meebrengt als je daaraan structureel voorbijgaat. Klop gerust bij haar aan als je er meer over wilt weten.

 Noradrenaline wordt als hormoon geproduceerd in het bijniermerg en als neurotransmitter in de sympathicus, het gaspedaal van ons lichaam, in het ruggenmerg. Wordt adrenaline vrijwel uitsluitend aangemaakt in de bijnieren, voor noradrenaline geldt dat slechts een bescheiden deel afkomstig is uit de bijnieren. Adrenaline is simpel gezegd meer hormoon dan neurotransmitter, noradrenaline is meer neurotransmitter dan hormoon. Begeef je je in een (levens-)bedreigende, doodenge of zenuwslopende situatie dan zet noradrenaline direct alle seinen op groen voor zijn bekende broer: adrenaline. Zowel adrenaline als noradrenaline heb je nodig om te overleven, te vluchten en te presteren onder grote druk. Het grote verschil tussen adrenaline en noradrenaline is dat het eerste opwekkende stofje, zodra de alarmbellen zijn afgegaan, zich focust op de longen en spieren en het tweede op de huid, maag en darmen. Je spijsvertering gaat tijdelijk on hold. Het zweet dat je uitbreekt in zo'n noodsituatie, hetzij onverwacht (ongeluk) hetzij gepland (bungeejump), wordt veroorzaakt door noradrenaline. Zweten en braken zijn de twee meest voorkomende uitwerkingen bij een overdosis noradrenaline. Noradrenaline kent een langere werking dan adrenaline.

Waarom sommigen niet van harddrugs als cocaïne, MDMA en amfetamine kunnen afblijven? Deze (verboden) middelen stimuleren onder meer de werking van noradrenaline. Het verklaart tegelijkertijd dat gebruikers van dergelijke drugs geen vreetkicks kennen. Noradrenaline wordt in de medische wetenschap toegepast om een verlaagde bloeddruk te normaliseren, als die verlaging het gevolg is van een shock. 

Oestriol (E3) ofwel estriol is een hormoon dat uitsluitend vrouwen van nature produceren maar is nauwelijks te traceren behalve bij een zwangerschap. Tijdens de zwangerschap wordt oestriol in zeer grote hoeveelheden door de placenta geproduceerd, vlak voor de bevalling is die hoeveelheid op z'n hoogst.
De placenta (moederkoek) is een endocrien, een gerelateerd orgaan dat zich in het beginstadium van de zwangerschap ontwikkelt en de moeder en baby gezond houdt. 

Oestriol wordt in lichtere mate aangemaakt in de lever. Oestriol, zolang er geen sprake is van een zwangerschap, staat in de oestrogenengroep bekend als de zwakste schakel. Wie (te) weinig oestriol aanmaakt, denkt daar ongetwijfeld wat minder lichtzinnig over. Extra oestriol kan je helpen tegen vaginale uitdroging, het schrijnende gevoel bij plassen, fietsen en vrijen. Artsen schrijven vrouwen oestriol geregeld voor bij een blaasontsteking.

Een flinke dosis plantaardige oestrogenen tref je in lijnzaad, sesamzaad, humus, knoflook, sojabonen, gedroogde abrikozen, dadels, linzen en koffie. Het hangt af van je oestrogeenbalans of je deze zogeheten fyto-oestrogenen zo veel mogelijk moet eten of dat je ze juist beter kunt vermijden. Fyto-oestrogenen doen bovenal hun uiterste best jou, afhankelijk van je geslacht, borst- of prostaatkanker te besparen.

Naast oestriol kennen we nog twee belangrijke oestrogenen (verzamelnaam voor vrouwelijke geslachtshormonen): oestradiol, veruit de voornaamste oestrogeen, en oestron. Wie praat over oestrogeen, heeft het meestal over oestradiol, om nog specifieker te zijn over 17 ß-oestradiol E2. Oestradiol wordt voornamelijk in het brein, placenta en de eierstokken (in de rijpende eicellen, de follikels om precies te zijn) gemaakt onder de bezielende leiding van LH en FSH. Bij vrouwen na de overgang en bij mannen -ja, de heren maken eveneens oestrogenen aan, al is die concentratie bij hen beduidend minder- vindt de meeste vorming van oestrogenen plaats in het vetweefsel.  

Oestradiol, door sommigen geschreven als estradiol, is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de uiterlijke vrouwelijke geslachtskenmerken (borstvorming, vrouwelijke vetverdeling). Samen met progesteron zorgt het elke menstruatiecyclus opnieuw voor de ontwikkeling en rijping van de baarmoederwand zodat een eventuele bevruchte eicel zich kan nestelen.

Oestradiol leidt verder de botgroei en botstructuur in jouw lichaam in goede banen. Gezonde en sterke botten heb je dus voor een aanzienlijk deel te danken aan je oestradiol. De lijst met plussen is nog veel groter: oestradiol bezorgt jou gezonde slijmvliezen en stimuleert de feel good stofjes in je hersenen: endorfine, oxytocine en serotonine. Wie de pil slikt, ondervindt mogelijk aan den levende lijve de onderdrukking van (natuurlijk) oestradiol: moodswings. 

Prolactine is het hormoon dat onder normale omstandigheden vrouwen na de zwangerschap borstvoeding kunnen geven aan de baby. Mannen beschikken eveneens over prolactine maar over het nut en de noodzaak van dit hormoon bij de heren, daar zijn de geleerden vooralsnog niet uit. 

Prolactine wordt geproduceerd in de voorkwab van de hypofyse, de adenohypofyse, gelegen in de schedelbasis achter de neus. Een tekort aan prolactine is zelden verontrustend, hyperprolactinemie ofwel een teveel aan prolactine -indien niet in verwachting- kan leiden tot een prolactinoom. Een prolactinoom is als tumor weliswaar meestal goedaardig maar dit gezwel gaat helaas wel gepaard met nare klachten, zowel bij vrouwen als bij mannen, waaronder hoofdpijn, slechter zicht, sombere gedachtes, een lage libido en ongewenste gewichtstoename. Een prolactinoom onderdrukt bovendien de aansturing van de geslachtsklieren. Een prolactinoom kan overigens ook worden veroorzaakt door een trage schildklier en/of diverse medicijnen zoals bepaalde antidepressiva en/of een tekort aan vitamine B6. Donkergroene bladgroenten, peulvruchten en biologische sojabonen houden het prolactinegehalte in je bloed stabiel.

Parathormoon (PTH) is een hormoon dat in de vier bijschildklieren uit maar liefst 84 aminozuren wordt geproduceerd. Het speelt een belangrijke rol bij het constant houden van de calciumwaarde van het bloed, en heeft  vitamine D als directe collega en calcitonine als rivaal. Als je te veel PTH aanmaakt, zal je snel misselijk en/of in de war zijn, vaak dorst hebben en om de haverklap moeten plassen. Je loopt bovendien het risico op nierstenen. Hoe meer water je drinkt, hoe kleiner de kans op nierstenen en dus op beschadigde nieren. Wees bij een overtollige hoeveelheid PTH in je lijf voorzichtig met voedingssupplementen die extra vitamine D bevatten want die middelen kunnen weleens erger zijn dan de kwaal. 

Bij te weinig PTH zul je last hebben van tintelingen en/of spierkrampen in de handen, voeten en rond de mond en (helse) buikpijn. Bij zeer lage waarden kunnen stuiptrekkingen optreden. Op  de langer termijn geeft een gebrek aan calcium een verhoogde kans op botbreuken. Het calciumgehalte in je bloed is bij te vullen met melk, karnemelk, yoghurt, kaas, noten, boerenkool, spinazie en peulvruchten.

Progesteron is een vrouwelijk geslachtshormoon dat samen met oestrogeen de verantwoordelijkheid draagt voor de menstruatiecyclus. Een menstruatie beslaat een fase vóór de ovulatie (folliculaire fase) en een fase na de ovulatie (luteale fase). In de eerste helft heeft oestrogeen een dominante rol en houdt progesteron zich op de vlakte. In de tweede helft, dus na de eisprong, heeft progesteron de leiding. 

PMS (premenstrueel syndroom), onregelmatige of uitblijvende menstruatie, verhoogde stress, prikkelbaarheid en angst kunnen als symptomen wijzen op een tekort aan progesteron. Met citrusvruchten, bosbessen, aardbeien, mango, papaja, watermeloen, tomaten, broccoli, spinazie en bloemkool bied je progesteron de helpende hand.

Progesteron wordt gemaakt in de bijnieren en eierstokken. In de bijnieren speelt het een rol bij de aanmaak van de stresshormonen cortisol en adrenaline. Ben je zwanger? Dan speelt progesteron de hoofdrol bij de bescherming van je baby. De keerzijden zijn duizeligheid, zwangerschapsdementie, brandend maagzuur en spataderen. Deze zogeheten zwangerschapskwaaltjes mag je dit hormoon kwalijk nemen.

Serotonine is eigenlijk je natuurlijke antidepressivum. Serotonine, door velen beschouwd als de invloedrijkste neurotransmitter, houdt zich voornamelijk bezig met je humeur en je perceptie van de werkelijkheid. Verder wordt je eetlust, libido en zelfvertrouwen door deze stof beïnvloed. Hoewel serotonine een neurotransmitter is, komt deze overwegend uit het aminozuur tryptofaan in de darmen voort en slechts uit een fractie in de hersenen. Je darmgezondheid is dus nogal bepalend hoe jij je voelt. Is jouw serotoninegehalte op peil, dan ga je fluitend door het leven. 

Met een overschot aan serotonine, met een te hoge hartslag als lelijkste uitwerking, zet je je leven op het spel. Zolang je geen drugs gebruikt, vermijd je dat gevaar. Een gemis aan serotonine komt door aanhoudende stress en/of een surplus aan verkeerde voeding, koffie, nicotine en alcohol echter geregeld voor, met alle nare klachten als gevolg: paniekaanvallen, laag zelfbeeld, chronische pijnen, obstipatie, spastische darm en dit is nog maar een topje van de ijsberg. Hoe op te lossen? Met tryptofaanrijke voeding als eieren, kaas, ananas, zalm, tofu, kalkoen, pompoen en sesamzaadjes bijvoorbeeld.

Testosteron is het mannelijke geslachtshormoon dat nogal eens in verband wordt gebracht met haantjesgedrag. Die slechte reputatie is niet helemaal terecht. Mannen met een overdosis testosteron hebben weliswaar moeite hun emoties in bedwang te houden maar testosteron veroorzaakt niet uitsluitend gedoe. Dit hormoon stimuleert de spiergroei, lichaamsbeharing  en talgaanmaak. Een verhoogde testosteronspiegel kan leiden tot acne en puistjes. Testosteron heeft verder invloed op het geheugen, botontkalking, hart- en vaatziekten, het libido en de ontwikkeling van de penis en clitoris, want ja, vrouwen maken eveneens -weliswaar in minder mate- testosteron aan.

Testosteron wordt bij de man geproduceerd in de testikels en bij de vrouw in de eierstokken, aangejaagd door het hypofysehormoon LH en het hypothalamushormoon GNRH. Daarnaast wordt testosteron bij zowel mannen als vrouwen in de bijnier gemaakt.

 Onderzoeken wijzen uit dat mannen met een relatief hoog testosteronpeil meer energie hebben en minder vatbaar zijn voor ouderdomsziekten.

De schildklier is een ultraklein orgaan in de hals met een megagrote impact. De schildklier -onze fysieke multitasker- geldt als producent van de hormonen T3 (thyronine) en T4 (thyroxine) als de cv van het lichaam. De schildklier wapent jou tegen weersinvloeden van buitenaf. De schildklier is daarnaast verantwoordelijk voor de pompkracht van het hart en helpt het lichaam bij de stofwisseling. De schildklier heeft dus een essentiële rol in jouw lijf. TSH is een hormoon dat wordt aangemaakt in de hypofyse en stimuleert de schildklier. De TSH-waarde in je bloed indexeert hoe de schildklier functioneert. Met tomaten en zeegroenten (zeekraal, lamsoren, schorrekruid, zeevenkel en monniksbaard), voed je je schildklier met zijn lievelingseten want rijk aan jodium. Mosterd, pinda's, rauwe cassave, pijnboompitten,  lijnzaad en ongefermenteerde soja blokkeren juist de opname van jodium en van zink en selenium. Heb je als vegetariër of flexitariër last van een verstoorde schildklier, ga dan voor tempé ofwel gefermenteerde soja. Snelle suikers -verstopt in onder meer frisdrank, alcohol, witte rijst, witbrood, vruchtensappen- zijn uit den boze bij een trage schildklier. 

Vitamine D is eigenlijk geen vitamine, maar een in vet oplosbaar hormoon dat zorgt voor de opname van calcium en fosfaat in het lichaam en daarmee voor sterke botten en tanden, stevige spieren en voldoende afweer. Het hormoon is aanwezig in bepaalde (dierlijke) voeding als boter, eieren en vette vis en in voedingssupplementen. Het grootste deel van het vitamine D-gehalte in het lichaam maak je echter zelf aan, via de huid, met behulp van de zon. Dat vitamine D bij veel processen in je lichaam betrokken is, komt doordat dit hormoon samen met melatonine je biologische klok bepaalt.

De bekendste klachten als gevolg van een chronisch tekort aan vitamine D zijn osteoporose, spierkrampen, gaatjes in je gebit, bloedend tandvlees en winterdepressies. Een tijdelijk tekort aan vitamine D triggert draaiduizeligheid. Een ticket to the tropics in de winter geldt als een legtieme reden om je vitamine D-status te verhogen. Ben je niet in die gelegenheid, zorg er dan ten minste voor dat je elke dag tussen 11.00 en 15.00 uur zoveel mogelijk buiten bent.